Zacznijmy jednak od przedstawienia pokrótce w ogóle historii Żydów w Białej Podlaskiej. W mieście nad Krzną pierwsi Żydzi osiedlili się prawdopodobnie w pierwszym ćwierćwieczu XVII wieku.
Początki Żydów w Białej
Najstarsze historyczne wzmianki, dotyczące obecności ludności żydowskiej w Białej Podlaskiej pochodzą z roku 1621 r., kiedy na prośbę mieszczan, Aleksander Ludwik Radziwiłł zabronił Żydom kupowania nieruchomości przy Rynku. W tym samym roku liczba zakupionych przez nich domów przekroczyła 30 nieruchomości i na tyle właśnie szacuje się ówczesną liczbę rodzin żydowskich w mieście.
Bialscy Żydzi utrzymywali się głównie z handlu, rzemiosła, dzierżawy karczm i prowadzenia operacji kredytowych. Ich źródłem dochodu była też propinacja (w dawnej Polsce: wyłączne prawo właściciela ziemskiego do produkcji i sprzedaży trunków w obrębie jego dóbr oraz przywilej sprowadzania tych wyrobów z innych miast i czerpania z tego tytułu dochodów) i w tych okolicach stanowili aż ok. 50 proc. osób zatrudnionych przy wyrobie i wyszynku napojów alkoholowych.
Początkowo bialscy Żydzi podlegali gminie w Brześciu. Jednak szybko się usamodzielnili i prawdopodobnie już w drugiej połowie XVII w. powstała w Białej Podlaskiej samodzielna gmina, dysponująca synagogą i cmentarzem.
Rozkwit gospodarczy i demograficzny
Od początku XVIII w. szybko rosła liczba ludności żydowskiej, która parając się handlem zboża na skalę lokalną i ponadlokalną oraz artykułami drzewnymi, rozwijała miasto gospodarczo. Na początku XIX w. Żydzi stanowili już 60 proc. populacji Białej Podlaskiej. W 1841 r. żyło tu około 2200 Żydów, zaś w 1850 r. już 3500 Żydów.
Po 1817 r. w Białej, podobnie jak w całym Królestwie Polskim, nastąpił wyraźny spadek aktywności ludności żydowskiej na polu gospodarczym. Sytuacja ta zmieniła się w latach 60. XIX wieku, kiedy to Żydzi zaczęli przeważać w przemyśle i handlu. Zaczęli również współtworzyć elitę finansową miasta, do której należeli m.in. kupiec Rubin, właściciel składu aptecznego na ulicy Brzeskiej – Hoffer, posiadacz wielu kamienic – Piżyc, kupcy Ordański i Finhelsztejn oraz właściciele fabryki wędlin rytualnych na Placu Wolności 19 – Lustigman i Goldsztejn.
(...)
Żydowski szpital
W mieście po dziś dzień można odnaleźć ślady po żydowskiej społeczności miasta. Jednym z budynków, który należał niegdyś do Żydów jest gmach przy ulicy Janowskiej 27. To tam w 1905 roku wybudowany został żydowski szpital. Ufundowany został przez Szmula Piżyca, właściciela wielu kamienic na terenie Białej Podlaskiej.
Budynek jest modernistyczny, murowany i otynkowany, dwukondygnacyjny. Elewacje przedziela wydatny gzyms kordonowy i obiega gzyms wieńczący. Elewacja frontowa jest jedenastoosiowa, z trójkondygnacyjnym ryzalitem pośrodku. Ryzalit, wraz ze szczytem zamkniętym łukiem wklęsło-wypukłym, dzielony jest lizenami. Budynek ma dwuspadowy dach, kryty blachą.
Szpital powstał, ponieważ Żydzi, których populacja znacznie się wówczas zwiększyła, nie chcieli być ze względów religijnych, ekonomicznych i obyczajowych leczeni w szpitalu św. Karola Boromeusza. Jednym z powodów było to, że lecznica przy ul. Warszawskiej 15 posiadała niekoszerną kuchnię, w której przygotowywano posiłki z dodatkiem wieprzowego tłuszczu. Dlatego też aktem rejentalnym Piżyc przeznaczył na budowę szpitala środki finansowe dla gminy żydowskiej w Białej Podlaskiej. W źródłach historycznych nie pojawia się natomiast nazwisko autora projektu budynku.
Szpital był administrowany i częściowo subwencjonowany przez bialską gminę żydowską. Od 1933 r. posiadał odrębny statut, zatwierdzony przez urząd wojewódzki. W okresie międzywojennym placówka dysponowała 20 łóżkami, z czego 12 łóżek znajdowało się na oddziale wewnętrznym, 4 na oddziale położniczym oraz 4 na innych oddziałach.
(...)
Źródła: "Najważniejsze obiekty zabytkowe Białej Podlaskiej", Antoni Jodłowski, Biała Podlaska 1998; "Katalog zabytków sztuki w Polsce. Powiat Biała Podlaska", Katarzyna Kolendo-Korczakowa, Anna Oleńska, Marcin Zgliński, Warszawa 2006; www.teatrnn.pl; "Ludność żydowska w Białej Podlaskiej w latach 1918-1939, Zbigniew Zaporowski, Lublin; www.sztetl.org.pl
Cały artykuł przeczytacie w papierowym i elektronicznym wydaniu Słowa Podlasia z 11 stycznia
Napisz komentarz
Komentarze