historia

Z Damianem Sitkiewiczem, historykiem z Instytutu Pamięci Narodowej o losach Stanisława Różyczki de Rosenwertha, ziemianina, właściciela majątku w Cieleśnicy, który wspierał Armię Krajową i ratował Żydów w czasie II wojny światowej, rozmawia Anna Chodyka.

Znane są nazwiska 301 pochowanych na mizarze w Studziance. Na kamiennych płytach podpisani są w języku polskim, arabskim i rosyjskim. Ajsza, „Chelena”, Dawid, Elżbieta, Samuel. Leżą bez trumien, stopami ku wschodowi, tak by gdy tylko rozbrzmią trąby aniołów, mogli ruszyć prosto ku świętym ziemiom. Dla badaczy i pasjonatów bialskopodlaskich Tatarów setki grobów są bezimienne. Co roku, podczas prac porządkowych na terenie nekropolii, odnajdują nieznane wcześniej fragmenty nagrobków. Niektóre, według szczątkowych napisów, udaje się zweryfikować za pomocą zachowanych dokumentacji. Prace przy użyciu georadaru wykazały, że jedna trzecia cmentarza skrywa aż 706 pól grobowych. Podczas jaum al qijamah, czyli – według wierzeń Koranu – dnia zmartwychwstania, z cmentarza przy podmokłych łąkach Zielawy wstanie ze zmarłych około tysiąc osób.

To nie jest święto, które wskazała władza. Polacy wybrali je sami. Był jednak czas, kiedy nie można było świętować 11 listopada.

Ukrywał się w lasach jeszcze długo po wojnie. Komunistycznej bezpiece udało się go dopaść dopiero w 1963 roku. Właśnie odnaleziono pistolet Józefa Franczaka "Lalusia".