Najstarsze historyczne wzmianki, dotyczące obecności ludności żydowskiej w Białej Podlaskiej pochodzą z roku 1621 r. Prawdopodobnie już w drugiej połowie XVII w. powstała w Białej Podlaskiej samodzielna gmina, dysponująca synagogą i cmentarzem. W latach 60. XIX wieku, kiedy to Żydzi zaczęli przeważać w przemyśle i handlu, zaczęli również współtworzyć elitę finansową miasta, do której należeli m.in. kupiec Rubin, właściciel składu aptecznego na ulicy Brzeskiej – Hoffer, posiadacz wielu kamienic – Piżyc, kupcy Ordański i Finhelsztejn oraz właściciele fabryki wędlin rytualnych na Placu Wolności 19 – Lustigman i Goldsztejn.
Według danych z 1921 r. ludność żydowska stanowiła aż 66 proc. populacji Białej Podlaskiej. Pod zwierzchnictwem bialskiej gminy znajdowało się wówczas 5 synagog, 6 domów modlitwy, mykwa (łaźnia), 2 kirkuty, szpital żydowski, 3 domy mieszkalne, Talmud-Tora, 7 sklepów oraz kilka placów i ogrodów. Do 1938 r. liczba ludności żydowskiej na terenie miasta zmalała i stanowiła 36 proc. populacji. Okresie międzywojennym Żydzi decydowali się często na emigrację z terenów Polski, m.in. do Stanów Zjednoczonych, ze względu na trudną sytuację ekonomiczną i wzrost nastrojów antysemickich.
- Czytaj też: Tu leczyli się bialscy Żydzi
Śladów bytności tak znacznej części populacji miasta, która je współtworzyła, nie trzeba dziś w Białej Podlaskiej szczególnie szukać.
– W Białej Podlaskiej wciąż zachowuje się ślad tej przeszłości w nazewnictwie ulic i placów. Urząd Stanu Cywilnego – niegdyś szpital żydowski, pl. Szkolny Dwór, który swą nazwę wziął od szkoły żydowskiej i towarzyszącej jej synagogi czy pl. Rubina – wylicza prezydent miasta, Michał Litwiniuk.
Niszczycielska akcja Reinhardt
W grudniu 1939 roku Niemcy przesiedlili do Białej Podlaskiej ok. 3 tys. Żydów z Suwałk i Serocka, a nieco później – ok. 1 tys. żydowskich jeńców wojennych. W marcu 1941 r. powstało getto w obrębie ulic: Grabanowskiej (obecnie ul. Moniuszki), Janowskiej, Prostej i Sadowej. Trafiło do niego ok. 8400 osób z miasta i powiatu. W tym czasie Niemcy zburzyli też murowaną synagogę przy ul. Szkolny Dwór.
– W procesie likwidacji getta, wskutek chorób, rozstrzeliwań, życie straciło około 12 tys. żydowskich mieszkańców naszego miasta i powiatu. Z tej grupy po wojnie w zasadzie nie ostał się nikt. Dzierżymy tę trudną i bolesną pamięć. Czynimy starania o jej właściwe uhonorowanie. Przekazujemy tę naukę o trudnej i bolesnej przeszłości dzisiejszemu młodemu pokoleniu – mówił podczas odsłonięcia tablicy przekazanej przez marszałka województwa, prezydent Białej Podlaskiej.
10 czerwca 1942 r. rozpoczęła się likwidacja getta. Między czerwcem a sierpniem 1942 r., w czterech egzekucjach w lesie Grabarka, gestapo rozstrzelało łącznie ok. 680–880 Żydów z getta w Białej Podlaskiej. Natomiast 26 września większość pozostałych Żydów z Białej Podlaskiej, wraz z ludnością z Podedwórza, Janowa Podlaskiego i Konstantynowa (razem ok. 6000 osób), przewieziono do Międzyrzeca Podlaskiego, skąd deportowano ich do obozu zagłady w Treblince. Wojnę przeżyło zaledwie ok. 30 Żydów z getta w Białej Podlaskiej.
To pokłosie decyzji zapadłych w styczniu 1942 roku podczas konferencji w Wannsee, gdzie dowództwo hitlerowskich Niemiec podjęło ustalenia dotyczące eksterminacji Żydów. Na potrzeby zbrodniczej akcji utworzono trzy obozy zagłady na Lubelszczyźnie właśnie: Bełżec, Sobibór, Treblinka. Wsparciem miał być obóz koncentracyjny na Majdanku.
– W 2022 roku, w 80. rocznicę zapoczątkowania akcji Reinhadt postanowiliśmy przypomnieć mieszkańcom Lubelszczyzny o tym zbrodniczym procederze, który miał za zadanie likwidację wszystkich Żydów w Europie – mówił podczas uroczystości odsłonięcia pamiątkowej tablicy marszałek lubelski Jarosław Stawiarski. – Akcja Reinhardt rozpoczęła się tutaj, na terenie województwa lubelskiego. Tu zbudowano obozy śmierci. Obozy zagłady były miejscami, gdzie ludzie narodowości żydowskiej, polskiej czy romskiej przyjeżdżali i w ciągu godziny, dwóch byli mordowani. Tak stało się również ze społecznością Żydów bialskich. Te 12 tys. ludzi z Białej Podlaskiej i okolic, to jakieś 240 autokarów. Wyobraźmy sobie te autokary, które trafiają do obozu zagłady, ludzie są w sposób bestialski wyprowadzani i zagazowywani. To zrobili Niemcy, którzy w 1942 roku na ziemiach Lubelszczyzny rozpoczęli zagładę. Do Sobiboru na tzw. wycieczkę przyjechało 34 tys. Żydów z Holandii, nie wagonami bydlęcymi jechali, ale normalnymi osobowymi. O tym trzeba ciągle pamiętać i to przypominać. W 1943 akcję Niemcy zakończyli tzw. dożynkami. Ostatnie transporty Żydów były zamordowane na Majdanku, który częściowo był obozem koncentracyjnym.
Tablice jak kamienie pamięci
26 stycznia na ścianie byłego budynku szpitala żydowskiego przy ul. Janowskiej, gdzie dziś funkcjonuje Urząd Stanu Cywilnego i delegatura Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, zawisła tablica pamiątkowa, przekazana przez marszałka województwa lubelskiego. Poświęcona została mieszkańcom Białej Podlaskiej narodowości żydowskiej, którzy zginęli w czasie II wojny światowej. Tablica powstała, by upamiętnić 80. rocznicę akcji Reinhardt.
– Na terenie woj. lubelskiego było 123 sztetli, czyli miasteczek żydowskich w takich miastach jak Biała Podlaska, Kraśnik czy Izbica. Były tam społeczności żydowskie, które miały swoją szkołę, synagogę, szpital. Żydzi współtworzyli polską kulturę, gospodarkę i historię. Należy się im za to cześć i chwała, bo byli obywatelami państwa polskiego – mówił podczas odsłonięcia tablicy marszałek Stawiarski.
W 1945 r. w Białej Podlaskiej było 105 Żydów. Ocaleli z Holocaustu próbowali odbudować społeczność żydowską, jednak wkrótce wszyscy opuścili miasto.
– Gdy pan marszałek zwrócił się z propozycją uhonorowania ofiar tej zbrodniczej akcji Reinhardt, za godne miejsce umieszczenia pamiątkowej tablicy uznaliśmy wspólnie z konserwatorem zabytków właśnie budynek byłego szpitala żydowskiego. Tu znajduje się już ufundowana w 2013 roku tablica. To właśnie tutaj, co roku 27 stycznia w Międzynarodowym Dniu Pamięci o Ofiarach Holocaustu spotykamy się, by oddać honor ofiarom zbrodniczej antysemickiej polityki hitlerowców. Jesteśmy wciąż winni pamięć o jednych z nas, których spotkał najokrutniejszy los z rąk innych ludzi. Naszym obowiązkiem jest uczynienie wszystkiego aby mogło ziścić się tak mądre i jakże proste w swej istocie przesłanie – nigdy więcej – mówił prezydent Michał Litwiniuk.
– Ja się bardzo cieszę, że ta tablica tu zawisła i składam wielkie podziękowania dla prezydenta Białej Podlaskiej, bo to świadczy o nas i naszym podejściu do historii i o tym co o nas mówią, a mówią różnie, że jesteśmy antysemitami, że jesteśmy ludźmi, którzy mordowali Żydów. Pewnie, że się i tak zdarzało, ale 12 tys. Żydów z powiatu bialskiego nie zostało zamordowanych przez Polaków – zaznaczył marszałek Jarosław Stawiarski. – Pamiętajmy o tym, że wśród nas tu na Lubelszczyźnie mieszkali ludzie narodowości żydowskiej, romskiej, ormiańskiej, ruskiej i ukraińskiej, Byliśmy tutaj tyglem kulturowym i stykiem trzech wielkich kultur i o tym trzeba pamiętać. Tych, którzy odeszli trzeba czcić, a o tych którzy to zrobili, trzeba pamiętać.
![[PILNE] Pożar lasu. Z ogniem walczy 10 zastępów straży](https://static2.slowopodlasia.pl/data/articles/sm-4x3-pilne-wielki-pozar-lasu-na-miejscu-pracuje-10-zastepow-strazy-1715859997.jpg "[PILNE] Pożar lasu. Z ogniem walczy 10 zastępów straży")
Napisz komentarz
Komentarze