Tydzień z dziejów regionu [1-7 grudnia]. Od Łosic po Białkę

1 grudnia

1 grudnia 1941 roku – w Łosicach Niemcy zamknęli getto, całkowicie izolując Żydów od reszty miasta. Od tego dnia opuszczanie wyznaczonej strefy było zakazane, a warunki życia stały się dramatyczne – w źródłach pojawiają się opisy głodu, przeludnienia i epidemii tyfusu. Izolacja ta była wstępem do późniejszej deportacji: w sierpniu 1942 roku większość łosickich Żydów wywieziono do Treblinki. Mija 83 lata.

2 grudnia

2 grudnia 1844 roku – w Sławucie na Wołyniu zmarł Eustachy Erazm Sanguszko, generał wojsk polskich, pochodzący z Radzynia Podlaskiego. Urodził się 28 listopada 1768 roku w radzyńskiej rezydencji Sanguszków, jednej z najważniejszych siedzib magnackich na Podlasiu. Był uczestnikiem kampanii napoleońskich, politykiem i gospodarzem słynących na całą Europę dóbr wołyńskich. To on rozwijał tradycję rodowych stadnin, dzięki którym konie arabskie trafiły na ziemie polskie i stały się wizytówką rodu. Mija 180 lat od jego śmierci.

2 grudnia 1861 roku – w Białej Podlaskiej władze carskie aresztowały dwóch bazylianów: o. Sylwestra Trocewicza i o. Piotra Rzewuskiego. Był to jeden z punktów zwrotnych w narastających represjach wobec zgromadzenia. Aresztowania te zapoczątkowały proces, który dekadę później doprowadził do kasaty klasztoru i niemal całkowitego zaniku unickiej obecności w Białej Podlaskiej. Mija 163 lata.

3 grudnia

3 grudnia 1980 roku – w Łukowie zmarła Maria Kielan z domu Osińska, Sprawiedliwa wśród Narodów Świata. Urodzona w 1901 roku w Łukowie, podczas okupacji ukrywała w swoim domu żydowskie dziecko – Chaimę Finkelsztejn – której matka została wywieziona do obozu zagłady. Maria, narażając życie swoje i całej rodziny, przechowywała dziewczynkę przez wiele miesięcy, zapewniając jej schronienie, wyżywienie i opiekę. Według relacji złożonych po wojnie w Yad Vashem, to dzięki jej pomocy dziecko przetrwało Zagładę i wyemigrowało później do Izraela. Maria Kielan została uhonorowana tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata w 1980 roku, już po śmierci, a jej nazwisko figuruje w zasobach Yad Vashem jako jednej z osób z Łukowa, które ratowały Żydów. Od jej śmierci mija 44 lata.

4 grudnia

4 grudnia 1926 roku – powstaje Obóz Wielkiej Polski; struktury szybko docierają na ziemię łosicką. Na zjeździe narodowców w Poznaniu powołano Obóz Wielkiej Polski – masową organizację o charakterze paramilitarnym, kierowaną przez Romana Dmowskiego. W przewodniku po powiecie łosickim odnotowano, że wkrótce po utworzeniu OWP jego placówki zaczęły powstawać na terenie Łosic, a szczególnie aktywna była komórka w Sarnakach. Choć decyzję podjęto daleko od Podlasia, skutki szybko odczuto w lokalnym życiu politycznym. Mija 98 lat.

4 grudnia 1943 roku – powstaje Oddział Partyzancki „Zenona” (OP 34). Oddział Lotny „Zenona”, działający dotąd w strukturach dywersyjnych obwodów AK Biała Podlaska i Siedlce, został przekształcony w pełnoprawny Oddział Partyzancki „Zenona”. Jednostka liczyła początkowo kilkunastu żołnierzy, lecz w szczytowym okresie przekroczyła 350 osób. Jej dowódcą był ppor. Stefan Wyrzykowski „Zenon”. OP 34 stał się jednym z najważniejszych oddziałów partyzanckich na południowym Podlasiu, odpowiedzialnym za liczne akcje sabotażowe i ochronę ludności przed terrorem okupanta. Mija 81 lat.

4 grudnia 1920 roku – Piłsudski dekoruje sztandar 34 Pułku Piechoty. Sztandar ufundowany we wrześniu 1920 roku przez „społeczeństwo ziemi podlaskiej” dla 34 Pułku Piechoty, stacjonującego w Białej Podlaskiej, został 4 grudnia udekorowany przez Józefa Piłsudskiego Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. Uroczystość odbyła się pod Łazdunami koło Lidy, w czasie trwających jeszcze działań wojennych. Chorągiew otrzymała od Naczelnika Państwa najwyższe odznaczenie bojowe „za wierną, wytrwałą i niezłomną służbę bojową”. Mija 104 lata.

5 grudnia

5 grudnia 1943 roku – w Lasach Parczewskich Niemcy rozpoczęli dużą obławę na oddziały partyzanckie. Operacja objęła teren, w którym działały formacje AK, Batalionów Chłopskich oraz grupy sowieckie. Niemieckie kolumny otoczyły lasy od strony Parczewa, Ostrowa Lubelskiego i Sosnowicy, prowadząc pacyfikacje i przeczesując kolejne uroczyska.
W meldunkach podziemia zapisano tego dnia pierwsze starcia i ofiary, a operacja ciągnęła się przez kolejne dni grudnia. Była to jedna z największych akcji represyjnych w rejonie parczewskim podczas okupacji. Mija 81 lat.

5 grudnia 1979 roku – w Lublinie zmarł ks. Piotr Stopniak, urodzony w Cichostowie duchowny, społecznik i wykładowca. Urodzony w 1891 lub 1892 r. w Cichostowie (dziś powiat parczewski, dawniej radzyński). Kapelan wojskowy w wojnie 1920 r., więziony na Zamku Lubelskim podczas okupacji, później rektor Seminarium Duchownego w Lublinie i wykładowca KUL. Jeden z najbardziej zasłużonych duchownych regionu w XX wieku. Mija 45 lat od jego śmierci.

6 grudnia

6 grudnia 1901 roku – w Przegalinach Dużych (powiat bialski) urodził się Mikołaj Jerzy Patejuk „Mikuś”, nauczyciel, działacz ludowy i jeden z najważniejszych organizatorów spółdzielczości na południowym Podlasiu. Zakładał kółka rolnicze, biblioteki i spółdzielnie, prowadził kursy dla młodzieży i gospodarzy, a jego inicjatywy odegrały dużą rolę w unowocześnianiu wsi powiatu bialskiego. Znany z ogromnej pracowitości i zaangażowania, należał do lokalnej elity, która łączyła edukację, działalność społeczną i patriotyczną. W czasie okupacji niemieckiej Patejuk włączył się w struktury konspiracyjne. Aresztowany przez Niemców w nocy z 18 na 19 lutego 1941 roku, został osadzony w więzieniu Gestapo przy ul. Dreszera 17 w Białej Podlaskiej. Tam wielokrotnie bity i torturowany, nie zdradził żadnej tajemnicy i nikogo nie wydał. Zmarł 8 kwietnia 1941 roku w więziennej celi na skutek obrażeń odniesionych podczas przesłuchań. Pochowano go na cmentarzu rzymskokatolickim w Białej Podlaskiej. Mija 123 lata od jego narodzin.

6 grudnia 1910 roku – w Białej Podlaskiej urodził się Stefan Mikołaj Bojarski, pilot i oficer techniczny lotnictwa polskiego. Uczył się w miejscowej szkole powszechnej, a następnie w Wojskowej Szkole Kartograficznej i w Państwowej Szkole Technicznej Lotniczej i Samochodowej w Warszawie. W 1933 roku rozpoczął służbę wojskową, szkoląc się kolejno w Dęblinie i Bydgoszczy. Zdobył uprawnienia pilota szybowcowego i przeszedł szkolenie motorowe, a w 1937 roku został oficerem. Tuż przed wojną pracował w Centrum Wyszkolenia Lotnictwa nr 1 w Dęblinie jako dowódca plutonu technicznego. We wrześniu 1939 roku ewakuował się z jednostką na wschód i jako oficer techniczny Eskadry Szkolnej Pilotażu został awansowany na porucznika. Po 17 września trafił do niewoli sowieckiej, z której uciekł i wrócił do Białej Podlaskiej. Po wojnie pracował w Polsce. Mija 114 lat od jego narodzin.

6–8 grudnia 1942 roku – w Lasach Parczewskich oddział Fiodora Kowalowa stoczył pierwszą dużą bitwę z Niemcami. Partyzanci, głównie zbiegli jeńcy sowieccy, przez trzy dni odpierali ataki w trakcie niemieckiej obławy. W czasie walk poległo wielu członków oddziału. Ich mogiły znajdują się do dziś w leśnych ostępach. Mija 82 lata.

7 grudnia

7 grudnia 1942 roku – pacyfikacja wsi Białka koło Parczewa. Niemiecka żandarmeria zamordowała 97 mieszkańców wsi oraz ukrywającą się tam kobietę pochodzenia żydowskiego. Białka była jednym z najważniejszych punktów pomocy dla Żydów uciekających do Lasów Parczewskich. Zbrodnia ta należy do największych pojedynczych mordów za pomoc Żydom w całej okupowanej Polsce. Mija 82 lata.

CZYTAJ TEŻ:

• Tydzień z dziejów regionu [24-30 listopada]. Od Łukowa po Wohyń
• Tydzień z dziejów regionu [17-23 listopada]. Od Rossosza po Sławatycze
• Tydzień z dziejów regionu [10-16 listopada]. Od Bordziłówki po Studziankę
• Tydzień z dziejów regionu [3-9 listopada]. Od Stoczka Łukowskiego po Czemierniki